25 november
Als gemeenschap
Gisteren las ik De aarde als gemeenschap van Achille Mbembe uit, en dat is een aanrader. Het is een drieledige analyse van de gemeenschap en het gemeenschappelijke, die zich richt op de aarde, de techniek (inclusief een grappige duiding van onze gehechtheid aan telefoons en schermen als animistisch) en de politiek (inclusief een mooie analyse van het huidige extreemrechtse geweld als laat-Eurocentrisme). Mbembe ontvangt dit jaar de Spinozalens, ik vond in die context een interview in De Groene (hier) dat nogal veel nadruk op hem als persoon legt en te weinig op zijn ideeën, maar evengoed een indruk geeft.
24 november
De carwash
Het was zondagochtend druk bij de carwash. Ik had mijn moeders auto geleend om naar Duitsland te rijden. In de mijne paste het niet met alle dieren. Voor ik hem terugbracht herinnerde mijn moeder me eraan wel door de carwash te gaan en aansluitend de binnenkant te stofzuigen, en dus was ik na het tanken rechtsaf geslagen, en voor de McDonalds nog eens rechtsaf. Er stond een kleine file voor de ingang. Ik had niet verwacht dat dit zo’n populaire bezigheid zou zijn op dit tijdstip, maar wat weet ik van auto’s en weekenden. Doris blafte hard tegen de jongens die de ruiten inzeepten, en ging toen de lichten begonnen achter de voorstoel zitten. De carwash in kwestie bootst een discotheek na, met gekleurde lichten om de ervaring van het wassen en droogblazen een extra impuls te geven. Ik was blij dat mijn prikkelgevoeligheid weer redelijk normaal is en dat ik geen epilepsie had. Na het disco-inferno moet je een heel lange scherpe bocht maken en dan hangen daar de stofzuigers. In het stofzuigergebied waren een stuk of acht mannen van tussen de dertig en vijftig bezig hun heel fancy auto’s spic en span te maken. Ik klopte het dekentje achterin uit en er kwamen wat haren op de auto naast me, dus ik bood snel mijn excuses aan. De man naast me glimlachte, kan gebeuren, zeker bij iemand met een twintig jaar oude Citroën C5. Doris haat stofzuigers, maar gelukkig was het relatief snel voorbij. Voor de oprit zag ik dat er vogelpinnen op de randen van de grote prullenbak zaten. De meeuwen hielden zich op de parkeerplaats op, waarschijnlijk was daar genoeg te vinden.
23 november
Nieuwe performances
Hier.
22 november
In het firnveld
De Wikipediapagina over gletsjers is erg poëtisch. Het is de moeite waard hem helemaal door te lezen.
22 november
Beweging
Donderdag reden we na de conferentie terug naar huis. Ik reed verkeerd en daardoor kwam ik in een dal terecht waar het had gesneeuwd. Even overwoog ik om te stoppen en een logeerplek te zoeken, maar de dieren waren unaniem in hun voorkeur door te rijden. Ik voel me sindsdien nog steeds alsof ik onderweg ben (alsof ik op zee heb gezeten maar dan anders). Vooral de verschillende badkamers lopen door elkaar, in de ene denk ik aan de andere, en de verschillende bedden. Het is geen slecht gevoel, het leven is beweging en bewegen is een voorrecht (als bewegen tenminste deel uitmaakt van de levensvorm die jou door het universum is toebedeeld). Aan dat laatste denk ik nog steeds vaak, in die zin heeft de long covid alles veranderd.
22 november
Buiging
22 november
Schors
Deze boom (in het bos bij het kasteel) is dood, de bliksem is eringeslagen, in en op de stam leven nu allerlei wezens.
21 november
Terra Escola
Op de conferentie ontmoette ik Danilo Olivaz, een Braziliaanse kunstenaar en ontwerper, die momenteel vooral bezig is met het opzetten van een school, de Terra Escola. De filosofie erachter is kinderen leren leven in samenhang met de aarde (in plaats van ze dat afleren, wat nu zo populair is). Ze hebben een website waar alles opstaat (in het Braziliaans maar je browser wil hem vast vertalen).
20 november
Twee en een zijn
19 november
Wit
Er lag een paar uur sneeuw. De ochtend was begonnen met natte sneeuw op Doris’ rug in het donker en koude voeten voor de poezen. De vlokken werden vaster en rond negen uur lag er wit over de skeletten van de bomen aan de bosrand, alsof iemand ze had overgetrokken met een laagje verf. In het bos zelf was het witter. Doordat het geluid werd gedempt en misschien ook door de kleuren leek het een binnenruimte, een kamer, die vreemd genoeg warmer leek dan anders. We zagen en hoorden geen enkel dier, ze spaarden hun energie. Op de terugweg zagen we de regen naderen, grijs en voorzichtig, over niet al te lange tijd was het wit alleen nog een herinnering.
18 november
From Relations to Politics: Pathways Toward a Planetary Praxis
Deze week ben ik op Schloss Rauischholzhausen voor de slotconferentie van het fellowship bij het Panel on Planetary Thinking. Het programma staat online en wel hier.
Het kasteel is geheel ingericht in de sfeer van Agatha Christie, inclusief een bibliotheek met geheime doorgangen en een gordijn met daarachter een heel geschikte ruimte om iemand met een welgemikte klap met een kandelaar om het leven te brengen. Op het landgoed is een heel mooi bos.
17 november
De taak van de schrijver
Als schrijver ben je doorgeefluik tussen de wereld en de lezer. Of misschien ben je vertaler, van de ervaring, de tijd, of wat dan ook, naar tekst die bedoeld is voor de ogen van anderen. Je bent zelf volstrekt niet belangrijk. Schrijvers die denken van wel schrijven boeken die vooral henzelf reflecteren. Vaak is dat niet heel interessant, zoals iemand die in de kroeg alleen over zichzelf praat en zich naarmate de avond vordert steeds meer herhaalt. In onze tijd wordt bijna alles in geld gemeten. De wetten van markt bepalen wat in de mode is. Daarom zeggen recensies en prijzen net als de verkoopcijfers van boeken niets over de kwaliteit ervan. Ze zeggen iets over het volk wil, en wat het volk wil is bepaald door de ideologie. Een goed voorbeeld hiervan is het feit dat vrouwelijke schrijvers en filosofen in hun tijd vaak werden genegeerd en uit de canon werden gehouden. Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Er zijn recensenten en jury’s die oprecht lezen (en lezers lezen vaak oprecht). Maar het is belangrijk om de markt met een korrel zout te nemen. Het is ook dubieus om je als schrijver te verheugen over de aandacht van anderen, omdat dat afleidt van het werk. Het valt in een ander domein dan het schrijven of de kracht van een boek (ik begrijp ook niets van verkiezingen, omdat boeken zich bewijzen door hoe ze zich over de wereld en door de tijd bewegen en de gedachten van mensen, niet door wat een clubje recensenten er toevallig van vindt – dat verschilt ook enorm tussen landen). De domeinen zijn wel verbonden, omdat de invloed van een boek vergroot kan worden doordat het meer wordt gelezen. Dat staat echter los van het prijzen. Bovendien is de persoonscultus uit onze samenleving ontzettend destructief. Voor het kritisch denken, voor de niet-mensen, en meer van wat buiten het ego valt. Te veel aandacht voor de persoon staat haaks op het lezen, waarbij je juist je zelf kunt opschorten en het andere, dat wat je niet bent, kunt ontmoeten. Afgelopen weekend was ik aanwezig bij een gesprek voor een volle zaal waarin een schrijver ongeveer tien minuten vertelde over een prijs die hij had gewonnen en hoe hij daarop reageerde. Dat is genant, en zonde van wat mogelijk is in een gesprek. Toch lijkt het alsof mensen zoiets verwachten. Ze lachen erom en vermaken zich. Terwijl er een enorme crisis is in Nederland, politiek en ecologisch. Niet alles hoeft daarover te gaan, schoonheid is ook belangrijk, net als wat kan tellen in een individueel mensenleven, maar dit is iets anders. Hoe meer zelf, hoe minder ruimte voor de ander en het andere.
16 november
Van wie de woorden van wie de wereld
Vandaag gaf ik de H.H. ter Balktlezing in Nijmegen. Dit is het begin (een gedrukte versie is verkrijgbaar bij het Poëziecentrum).
Er is zoiets droefs in de wijze ogen van varkens
dat zij wel profeten lijken voor de slachttijd.
Uit: Elegie van de varkens
Nederland, 2025. De slachttijd is in volle gang, met immigratieprotesten, een gevallen extreemrechts kabinet, klimaatontkenners, Instagram-influencers die botox, bodybuilding en vleesdiëten promoten. Het recht van de rijkste is vervangen door het recht van de luidste. Wat je zegt raakt in toenemende mate ondergeschikt aan hoe hard je kunt spreken. Met je echte stem of online. Mensen willen minder minder minder nadenken, minder minder minder om zich heen kijken, ze praten liever na. In de kranten, op het internet, in de straten. Wie kijkt er in de ogen van varkens? Mensen volgen de slachttijd liever op hun telefoon.
Afgelopen zomer was ik in Jinan, China om een week les te geven aan de universiteit, een zogeheten summer school. Ik gaf die samen met een Spaanse collega, ons onderwerp was dierethiek en dierfilosofie. Al vrij snel na aankomst kreeg ik het gevoel terechtgekomen te zijn in een dystopische film, waarin camera’s en identificatie ieders beweging monitoren. Van de mensen die ik sprak leerde ik hoe moeilijk het is daar om onrecht aan te kaarten, hoe staatspropaganda narratieven vormt, hoe weinig ruimte de mensen daar hebben om wat dan ook te veranderen.
Toen ik terugkwam dacht ik: we kunnen hier alles veranderen. We mogen nog steeds elk verhaal vertellen dat we willen, ook verhalen die ingaan tegen de gevestigde orde, die andere werelden voorstellen. Maar we doen het niet, of niet genoeg, of niet effectief genoeg. Sterker nog, de PVV was bij de vorige verkiezingen weer de een-na-grootste partij, om te zwijgen van de stemmen op JA21 en het FvD. Een partij die vooral tegen is, die islamofobie en racisme heeft genormaliseerd en heeft laten zien de grondwet niet serieus te nemen. De verhalen over dit land en wat waardevol is in het leven, van partijen als de PVV, bakenen de ruimte af die we hebben om samen te leven met wie anders is dan wij.
15 november
Tussen de woorden door
14 november
Meersoortige ontmoeting tussen mensen en (zee)honden
Het was een enerverende avond, gisteren, in De Stag. Doris was mee en behoorlijk moe van de reis. Ze blafte in het begin alleen bij het applaus, en later ook als er mensen op haar dan wel mij afkwamen. Maar de zaal was behoorlijk accepterend, en we hebben het allemaal overleefd.
Vanochtend was ik mee met de Balgexpres, een soort bus achter een tractor die ons naar het meest oostelijke punt van het eiland bracht. Daar hebben we rondgelopen en terug in de bus heb ik wat voorgelezen. Buiten de bus werden we goed in de gaten gehouden door zeehonden.
De mensen maakten foto's en video's van hen, de zeehonden staken om en om hun hoofden boven het water uit (het zwarte vlekje in de golven is een zeehondenhoofd).
13 november
Van Chili naar Schiermonnikoog
12 november
Let's ask the wolves
Mijn recensie van Wild Diplomacy van Baptiste Morizot is nu online te lezen in Ethics, Policy & Environment en wel hier.
11 november
Tukje
Het is net een droom, zei ik tegen Javiera, een van de mensen van Fundación Derecho y Defensa Animal die samen met de rechtenfaculteit de lezing gisteren organiseerden, toen we naar het restaurant wandelden door de Chileense lente. De bomen staan in bloei in Santiago, met veel lila en hardroze. En steeds de Andes op de achtergrond. Het is een vreemd bestaan, om in een week van de herfst naar de lente te gaan en terug. Om naar plekken toegebracht te worden om over de wereld te praten - over hoe het is en hoe het zou moeten zijn.
Elia kwam ook naar de lezing. Ze is al veertien en vorig jaar uit het asiel geadopteerd door een lesbisch stel, dierenactivisten, dus ze heeft de asielhondenjackpot gewonnen. Tijdens de lezing deed ze een tukje, verstandig. Een van de oudere professoren deed met haar mee.
10 november
Santiago vanochtend vroeg
10 november
Connecting Trans and Critical Animal Studies in an Age of Authoritarianism - call for papers
Organized by Valerie Sofie Tollhopf and Eva Meijer 13 April, University of Amsterdam, Amsterdam
This symposium aims to investigate connections, overlaps and tensions between critical animal studies and trans studies. Currently, there is some engagement with animal studies and posthumanism from a trans studies perspective, and there is some acknowledgement of trans studies from a critical animal studies perspective. However, critical animal studies’ engagement with trans studies remains scarce and at times theoretically shallow, in that it draws on trans studies discourses in a tendentially superficial way. Trans studies’ discussion of nonhuman animals does not always conceptualize their position in critical (political) terms. With this symposium we aim to foster a dialogue between trans studies and critical animal studies. This is beneficial for both fields: CAS can gain important perspectives on a so far under-theorised axis of domination (one that plays an important role in current processes of fascisation and must thus be part of comprehensive political analyses). Trans studies can expand on its current involvement with animal studies, adding a more critical stance towards human-animal relationships and an all too peaceful notion of ‘entanglement’, which considers the material conditions of animal struggles . We also aim to conceptualize and foster political solidarity. In the current age of authoritarianism, both trans studies and critical animal studies are under threat. Furthermore, under the rise of right-wing extremism trans people worldwide are increasingly met with hostility and violence. While not obscuring the differences, better understanding processes of othering and objectification can help shed light and fight the oppression of both groups.
We invite abstracts for 20 minute presentations on the following and related themes:
- Animalization, dehumanization & (racialized) transness
- New materialist and other (e.g. historical) materialist approaches to trans and critical animal studies
- Decolonial and Indigenous approaches to trans and critical animal studies
- Gender nonconforming nonhuman animals, gendering nonhuman animals, multispecies trans solidarity
- Queer and trans ecology approaches
- Trans studies and critical animal studies from a social movement perspective
- Considering trans people and animals jointly in the current political climate (e.g. further exploration of notions like “soy boy” as fascist imaginary of racial and gendered degeneracy, tied to the consumption of plant-based protein)
- Historical perpectives on trans-animal topics - e.g. animal experimentation in endocrinology, the interconnected emergence of the taxonomies of race, species, and gender
- Relations of trans people and nonhuman animals to capitalist relations, to production and reproduction; commonalities and (substantial) structural differences; potential modes of alliance
- Anthropodecentering trans studies: What is at stake by including critical engagement with animals in the field? What are potential objections to the conjunction?
- Total liberation approaches / anarchist perspectives on the connection between trans and critical animal studies
- Trans-exclusive genealogies of critical animal studies via ecofeminism & how to engage with that
- Queering and transing critical animal studies
- Joy, possibility, fluidity, utopia: How to live differently with ourselves and others.
In addition to academic presentations, we also invite artists, activists and organizers to send proposals for presentations. Please note that there is no financial support available for showing art works or performances. The deadline for abstracts is January 15th 2026. You can send your abstract of max. 300 words to transanimalstudies@gmail.com. This is an in person event and there is no opportunity to present or attend online.
9 november
Sitio de memoria
De lezing was in het cultureel centrum, in het gebouwencomplex dat vroeger een gevangenis was. In het witte gebouw zaten de politieke gevangen, mijn chaperone vertelde dat haar vader er onder Pinochet gevangen had gezeten.
Er is nu een tentoonstelling te zien. Chili heeft de grootste Palestijnse gemeenschap van heel Zuid-Amerika.
Op de parkeerplaats op het dak is het redelijk veilig voor de straathonden.
9 november
Wat we verkiezen
Volgende week zijn er verkiezingen in Chili. Het is de eerste ronde, en het gaat om presidentsverkiezingen. De mensen met wie ik spreek zijn er zeker van dat rechts gaat winnen, en hoogstwaarschijnlijk extreemrechts. Er is niet de mogelijkheid dat het kabinet valt, dus ze zouden er dan vier jaar aan vastzitten. Beide extreemrechtse kandidaten die kans maken zijn fan van Pinochet, en de meest rechtse wil de doodstraf opnieuw introduceren, en werkkampen. Op de heenweg las ik De verdwijningen van Londres 38van Philippe Sands, over de vriendschap tussen Pinochet en Walter Rauff, een hooggeplaatste nazi (hij bedacht mobiele gaskamers). Het boek geeft een goed beeld van de dictatuur in Chili en hoe de nazi’s na de oorlog andere regimes adviseerden. En, algemener, van hoe moeilijk het is om rechtvaardigheid te bewerkstelligen na groot onrecht. Het is moeilijk voor te stellen dat er partijen zijn die weer de kant van Pinochet op willen, maar met de ontwikkelingen in Nederland van de laatste jaren in het achterhoofd helemaal niet ondenkbaar. Vanmiddag sprak ik met socioloog Kathya Araujo en academicus/journalist Paula Escobar Chavarría over het verlies van gemeenschap en democratische betrokkenheid dat leidt tot de hang naar rechts, ik heb veel geleerd over hoe dat hier werkt. De democratie is nieuwer dan bij ons en mensen wisselen heel makkelijk van partij. Er is net als bij ons weinig verbondenheid met elkaar en het politieke systeem, maar om andere redenen en vanuit een andere geschiedenis. Gisteren werd ik op het podium en voor CNN geďnterviewd door Paloma Ávila, ook een van de vrouwen die de democratie hier omhooghouden. Voor het interview was er een voorstelling van scholieren die een muziekstuk hadden gecomponeerd over dierentalen. Dat was de beste introductie ooit.
8 november
De honden nemen hier de trein
De hotelkamer kijkt uit op een klein stationnetje met twee perrons, en daar zag ik vanochtend honden in de weer. Eerst een mooie bruin-zwarte herderachtige hond, maar die vertrok na een inspectie van het perron door de straat over te steken. Hij keek goed uit voor het verkeer. Daarna kwam er een zwarte hond met halflang haar. Hen liep wat heen en weer over het perron en ging toen bij de menselijke reizigers staan die op de trein wachtten. De trein stopte, de mensen stapten uit en daarna stapte de hond met de menselijke reizigers in. Het is een van mijn favoriete dingen, niet-menselijke dieren in het OV, dus ik ben blij dat ik dit zag.
Even later zag ik de eerste hond weer. Ik was onderweg met mijn Chileense uitgever. Ik wist niet eens dat ik een Chileense uitgever had, maar ze is ontzettend leuk.
Deze makker heeft maar een oog.
7 november
De Grote Oceaan
Het is lente in Chili en het is vreemd dat het allemaal echt bestaat, die heel grote wereld. Ik zit op een van de twee tweepersoonsbedden in de hotelkamer met oceeanzicht in Valparaiso. In de middenberm van de weg voor het hotel staan enorme palmen. Onderweg zag ik weer eens vogels die ik nooit eerder zag, dat is ook een thema van dit jaar. Ze hadden lange bruin met witte vleugels.
Het is vergane glorie, Valparaiso, ik heb nog nooit ergens zoveel graffiti gezien, alles zit eronder. Je moet geen foto's maken, zei mijn gezelschap toen ik deze foto maakte, want dan stelen ze je telefoon. Ik zag ook heel mooie grote straathonden. Ik hoop dat ze morgen weer zie.
6 november
De theorie
De bus stond in de file. Naast me zat een vrouw van ongeveer mijn leeftijd met haar tong te klakken en ongeduldig te bewegen. Het hielp niet. Ze schreef berichten op haar telefoon, het lettertype stond heel groot ingesteld. De berichten gingen over de file. Toen werd ze gebeld. Het ging over De Theorie. De Theorie had te maken met verkeersborden die ze moest leren. Ik vermoedde dat het om het bromfietsrijbewijs ging, want ze zei tegen de persoon aan de andere kant van de lijn dat ze voor haar autorijbewijs de borden weer helemaal opnieuw zou moeten leren. De persoon leefde mee. We konden het allemaal volgen omdat de telefoon op speaker stond. Toen de bus weer begon te bewegen was het helemaal donker. ‘Vanaf nu rijdt het snel door,’ zei een vader tegen zijn kind, alsof hij er verantwoordelijk voor was.
5 november
Anders samenleven
Het stuk in De groene is nu zonder betaalbarričre te lezen, en wel hier.
4 november
Achter de deur
Achter de deur ligt het onbekende, daarom laat je de deur dicht. Je bent de enige die de deur ziet, dat is ook een reden. Je kunt de deur negeren.
Het onbekende is dus altijd vlakbij. Mensen scheren er rakelings langs. De vogels vliegen eroverheen. Kleine dieren kijken er soms naar, die kunnen er beter tegen.
Je zou erover kunnen praten. Lezingen kunnen geven. Ze zouden je betalen en ophalen bij het vliegveld met een papier met je naam erop. In de hotelkamer liggen slippers voor de spa in een papieren zak, de teenkant steekt eruit.
Je vraagt je af of het onbekende een geheel is, of dat er vele soorten onbekenden zijn. Je zou op onderzoek uit kunnen gaan, zaklamp mee, rugzak met proviand. Je kijkt naar de deur, die soms vaster lijkt, soms vager.
Je denkt: elk leven heeft een deur, dit is de mijne.
4 november
Een Aladdin
Ik las vandaag onderweg Een Aladdin, twee lampen, een essay van Jeanette Winterson over verhalen. Winterson is een van de schrijvers die ik vooral emotioneel lees en ik was bij de laatste boeken de verbinding een beetje kwijt, maar nu was hij er weer. Het is een slim en mooi boekje over hoe verhalen werken, de verhalen die we elkaar vertellen, en de grotere die onze levens en ons samenleven bepalen. Een tip dus, als cadeau voor jezelf of iemand anders.
3 november
Er gebeurt zoveel
En zoveel tegelijkertijd.
2 november
Twaalf manieren om te vergeten wie je bent
Er zijn twaalf manieren om te vergeten wie je bent. De eerste is vergroeien met een oude boom. Dat heeft veel tijd nodig, maar is relatief eenvoudig. De tweede volgt uit het trainen van de concentratie. Zodra de concentratie sterker is dan het zelf ben je verdwenen. De derde draait om stilte. Als je stil genoeg bent, kan de stilte jou betreden. De vierde is de beweging. Het is de bedoeling om precies te bewegen in het tempo van wat om je heen beweegt zodat je erin weg kunt vallen. De vijfde is een schutkleur, werkt net als de beweging. De zesde is het toeval. De zevende is ziekte, die raad ik je niet aan, maar is wel effectief. Je vergeet niet alleen wie je bent, je raakt wie je bent ook kwijt, mits de ziekte fel genoeg is. De achtste is verliefdheid, werkt hetzelfde, maar als het goed is krijg je jezelf weer terug. De negende is de acceptatie. Als je alles accepteert kun je er eindelijk deel van uitmaken. De tiende is de metamorfose. Je kunt het best een vogel worden. De elfde is de deur openen naar het onbekende, dat over je heen laten spoelen, zo lang mogelijk geen antwoord geven. De twaalfde is het vergeten zelf, daar kun je niet voor kiezen, dat overkomt je.
1 november
Schoen
1 november
Speellijst The Dark
Afgelopen zomer sprak ik met de spelers van The Dark, de nieuwe voorstelling van Alexandra Broeder. Op basis van deze gesprekken schreef ik een tekst voor de voorstelling. Lena Claessen, een van de spelers, schreef ook een deel. De uiteindelijke tekst kwam tijdens de repetities tot stand. Het is dus echt een samenwerking. Afgelopen week kreeg ik bericht van Alexandra en van Roald, die de liedjes schrijft voor de voorstelling. Ze schreven dat de voorstelling echt gestalte begint te krijgen. Alexandra stuurde ook mooie foto's mee. Ik kan zelf jammer genoeg niet bij de repetities zijn, maar ben erg benieuwd. De speellijst is online te vinden, op 26 november is de try out, 27 de premičre (allebei in Frascati in Amsterdam). En daarna gaan ze op tour. Hier kun je een voorstelling in je eigen buurt zoeken.
31 oktober
Het geel en het oranje
Het Butzbachse bos laat zich niet goed op foto's vangen, je moet erdoorheen lopen, het geel en oranje is bedwelmend en verslavend, en dan heb ik het nog niet eens over de paddenstoelen gehad of de reeën of de het feit dat je er geen mens tegenkomt, en alleen de vogels hoort.
31 oktober
Het PAIS Protest
We hebben een website voor het PAIS Protest, met alle informatie en veelgestelde vragen op een rij. Hier.
30 oktober
Straying home. A film essay with urban animals
Filmcollectief just wondering... maakte een documentaire over hoe we beter kunnen samenleven met straatdieren waar ik ook zijdelings aan heb meegewerkt (en die aansluit bij het Straying with street dogs boekje). De docu is nu voor iedereen te bekijken op Youtube. Deel hem vooral met je kameraden zodat zoveel mogelijk mensen autonome gemeenschappen stadsdieren anders kunnen leren zien.
30 oktober
Een eng rechts volkje
Voor het eerst ben ik echt verdrietig om een verkiezingsuitslag. Vorige keer was ik kwaad, maar ook perplex - het was zo absurd, de groei van de PVV en overig extreem-rechts. Ik dacht: ze hebben zich in de luren laten leggen. Nu blijkt dat ze het menen. De PVV is wel iets kleiner geworden maar daar staat de groei van JA21 en FVD tegenover. Natuurlijk is dit met dank aan de media en de grote techbedrijven maar de Nederlanders zijn ook echt een eng rechts volkje geworden, dat hebben we gezien met de demonstraties de laatste tijd. Ik vind het heel erg voor kinderen die hier opgroeien, de moslims, mensen van kleur, vluchtelingen en wie nog meer niet voldoet aan het PVV-beeld van de Nederlandse burger (niet dat je daaraan wil voldoen natuurlijk). Mijn zusje gebruikte vroeger vaak het woord achteruitstrevend en dat lijkt me een goede omschrijving voor deze partijen.
29 oktober
Democratie moet je doen
Vandaag in de NRC. Hier. En ga stemmen!
28 oktober
Zoveel manieren om levend te zijn
Dat alles zo groot is en wij zo klein zijn.
28 oktober
Een ding
Ik wist niet dat het woord 'ding' ook naar parlement, vergadering of beraad verwees, in allerlei talen (inclusief het Nederlands). De wikipediapagina erover is de moeite. Ik las er dat mensen elkaar op heuvels ontmoetten om te delibereren, zogenaamde moot hills. Dit soort termen in kaart brengen lijkt me ook een mooi project.
27 oktober
Alţingi
Angela Rawlings, een van de andere fellows, vertelde vandaag tijdens het colloquium van het Panel for Planetary Thinking over stenen en over gletsjers als politieke wezens. Het huiswerk was om uit te zoeken wanneer de gletsjers voor het eerst en laatst in je thuisstad waren geweest. Zo leerde ik dat de gletsjers in minstens twee ijstijden vanuit Scandinavië tot in Nederland kwamen: de Saale-ijstijd (ongeveer 150.000 jaar geleden) en de Elsterien-ijstijd (475.000 jaar geleden). Het ijs kwam tot de lijn Haarlem-Utrecht-Nijmegen, de gletsjertongen vormden het landschap (ze maakten bijvoorbeeld stuwwallen). Ze namen ook de zwerfkeien mee waar de hunebedden mee zijn gemaakt.
Angela vertelde ook over de Alţingi (IJslands voor algemene vergadering), het oudste parlement ter wereld. Het werd gesticht in 930, in Ţingvellir (het beraadsveld of de parlementsvlakte), ongeveer 45 kilometer van wat Reykjavik zou worden. Het ligt precies op de plek waar de Euraziatische en Amerikaanse tektonische platen uit elkaar bewegen (ze bewegen de twee kanten van IJsland elk jaar een paar centimeter uit elkaar). Er is een rotsachtige uitstulping in de kloof die de Lögberg oftewel Law Rock oftewel rechtsrots heet. Daar ging de spreker van de wet (lögsögumađur) zitten om de wetten en besluiten te reciteren, de rotsen zorgden ervoor dat hen verstaanbaar was.
26 oktober
Wintertijd
Bomen zijn wel echt veel mooier dan mensen.
25 oktober
Grey
Een cover van Ani DiFranco, al best lang geleden opgenomen. Hier.
25 oktober
Nieuwe cadeaus van Miez
Ik kreeg van de week weer een paar bijzondere cadeaus. Hij vond vooral dat kleine dingetje op mijn hand erg belangrijk. Hier.
25 oktober
Vote your future
Een mooi project van Jenny Holzer, hier.
24 oktober
The call of the mountain
Van de week raakte ik ineens verzeild in het werk van Arne Naess, van wie ik alleen tijdens mijn studie wat had gelezen. Het bevalt me meer dan ik dacht, ook vanwege de ontologische kritiek op het westerse denken. Ik kwam een documentaire tegen uit 1997 gemaakt door Rerun Productions, die kun je hier bekijken. Het zijn beelden van Naess op zijn berg en gesprekken met collega's van hem over zijn filosofie, ik vind met name de shots op de berg zelf een aanrader. Verder is het in bijna dertig jaar wereldwijd helaas sterk verslechterd en niet zoals hij hoopte verbeterd.
23 oktober
Pootjes 3
22 oktober
Mothering Myths
Van G.C. Heemskerk kreeg ik een mooi tijdschrift in de brievenbus met de titel Mothering Myths. Je kunt het zelf ook bestellen via deze pagina. De oplage is zeer gelimiteerd dus sla je slag voor het te laat is.
21 oktober
Of vissen tellen
Ik ben bezig met mijn presentatie over vissen voor de Blue Animals Aesthetics Conferentie in Neurenberg morgen en maak veel gebruik van het onderzoek van Becca Franks (naar o.a. vriendschap tussen vissen onderling en vissen en mensen, culturele van vissen, manieren waarop ze leren, individueel en als groepen). Ik kwam dit filmpje tegen, Do fish matter, verplichte kost voor iedereen die wel eens vissen eet.
21 oktober
Podcast
Voor het New Books Network sprak ik van de week met Kyle Johannsen over Multispecies Assemblies en waar het nu toch naartoe moet met de politiek. Hier.
20 oktober
Dialogue
Nog een Engelstalige tekst die hier gepubliceerd mag, uit Interspecies Future: A Primer (2024)
Humans are not the only beings that speak. Prairie dogs speak to each other about humans (Slobodchikoff et al. 2009), dolphins use names (Janik and Sayigh 2013), cows discuss their feelings with each other (Green et al. 2019) and chickens talk to their children when they are still in the egg (Tuculescu and Griswold 1983). Trees use underground fungal networks to communicate, for example about drought and insect attacks, and encourage other trees to change their behavior (Wohlleben 2016). Fungi communicate using electrical impulses: scientists think that in this electrical language they might use words and form sentences (Adamatzky 2022).
While some nonhuman languages are species-specific, there is a lot of multispecies communication going on too, especially between animals. Humans and domesticated animals like dogs, horses or chickens understand one another well, and often have a large shared vocabulary, using words, gestures, habits, bodily movement and other expressions to create meaning. Complex communication also takes place between humans and wild animals. Ornithologist Len Howard lived with songbirds and wrote about their lives and her friendships with them, stating that they learned her language and vice versa. Ethologist Barbara Smuts writes that she had to ‘learn baboon’ to be able to study a troop of baboons and be accepted by them (2001).
In Western societies, animals, plants and others are currently often seen as mute. Their languages are not seen as ‘language’; that is defined in human terms as human language. While this view is slowly changing in academia and art, in social and political structures the speaking of others is not yet recognized, let alone accounted for. This is because our image of nonhuman animals and nature is formed by unequal power relations. As Jacques Derrida notes, in the case of the other animals we already find this in the word ‘animal’ that separates humans from other animals and lumps all animals together in one group. This linguistic violence is interrelated with actual violence: humans legitimate harming other animals by saying they are ‘just animals’.
Overcoming animal oppression and exploitation of the natural world asks for learning a new attitude as humans. This is not something we can figure out behind a desk, or by doing more research – as Vinciane Despret (2016) notes, researchers long asked animals the wrong questions because of prejudice and species narcissism. Instead, we need to engage differently with the others with whom we share the world, in order to know how to live better on this planet collectively. This means changing laws and other institutions to better protect nonhumans, and ending our focus on economic growth. It also asks for forming new relations.
To shape these new relations, I propose the model of the dialogue. A good dialogue includes questions and responses, words and silences, non-verbal expressions such as gestures and eye contact, respect for the other and curiosity. Key is attention for the other, and a willingness to be transformed. Dialogues with nonhumans may include words and sounds, embodied listening, material interventions such as changes in the landscape, objects, creating new habits, walking together, or sitting in silence.
Technological innovations might sometimes shed light on the harm that is done to the lives and cultures of nonhumans, for example when digital analysis of animal languages showed that elephants have a word for ‘human’ which also means ‘danger’ (Soltis et al. 2014). But there are problems with the current narrative around promises of translating animals’ languages into human language, for example when dogs are taught to speak in human words by using talking buttons, or when the next company promises ‘Google translate for animals’. These inventions are not meant to benefit the animals but to make money, and they reinforce the idea that animals cannot express themselves meaningfully in their own languages. This may obstruct actual attending to their languages, and reinforces existing ideas of the separation between humans and other animals by pretending understanding is difficult or impossible, while in fact we speak with each other all the time. The fact that humans do not listen to animals is not a biological necessity but a product of the ideology that elevates the human and silences the other animals. Embodied beings who share life-worlds generally understand each other fine, and species membership is not a border to understanding. We do not need machines to understand what other animals need or want, or to respect them, even though some technological inventions may help to improve respectful relations.
Developing better dialogues begins with recognizing the dialogues that already take place. With pigeons in the city, plants in the park, trees in a nature reserve, rabbits in a garden, wild boars in a forest, the soil on a farm. Acknowledging others as interlocutors is the first step for beginning new conversations. This can be expressed in greeting, and greeting can be followed by a question. How dialogues unfold of course depends on the beings involved – not just as species, also as individuals and social groups. Bodies matter, but histories do too. Where we speak is important, as is time – we will need time to understand how to speak with others. Respecting a “No” and asking for consent is part of the basic structure. Many animals and others will not want to speak with humans, given our violence towards them in the past and present. This should be respected, our invitation stands.
Tending to dialogues will not lead to harmony or save the planet – it will likely make life more difficult and sad, but also more beautiful and fun. Behind the word ‘world’ are many life-worlds, inhabited by others, or shared. We have a responsibility to care for these, and to ask others about their perspectives. The fact that we do not know what will happen precisely once we enter dialogue is a reason for hope. It’s high time that they get their say. Time to get started. Here are a couple of exercises to get you going.
1. Map the interspecies dialogues that you are part of. Do you live with animal companions? What do you speak about with them? And what about the houseplants, do they have anything to say? How do your acts affect the lives of other beings? Do you eat them, and if so, how? Do you contribute to structures of exploitation or try to change them? Are you comfortable with the map you drew of wrote down, or do you want to make changes?
2. On your next walk, pay attention to the nonhuman beings you encounter. The tree at the corner of your street, the sparrows in the hedge, the cat that lives next door. Try greeting them politely and watch for their response.
3. Practice listening. Pauline Oliveros’ Sonic Meditations could provide a starting point, but you can also try to find a human guide to help you, or teach yourself. Make time for it.
4. Practice your imagination through trying to take the perspective of other beings. What does it mean to stand in the same place for decades, through the seasons, how did you see the world change? How would you experience the world as a small flying being? If you find it hard to get going, art can show you the way, and you can and should also inform yourself by reading, and speaking with other humans. Play is an important way of connecting to others and learning social rules for many species, so do not be afraid of being creative.
5. Practice kindness. One thing you will find is that nonhumans are often very gentle. In engaging in dialogue with them, we can learn to be more from them, and we should definitely respond to what they say with kindness.
References: Adamatzky, A. (2022). Language of fungi derived from their electrical spiking activity. Royal Society Open Science 9.4: 211926.; Despret, V. (2016). What would animals say if we asked the right questions? (Vol. 38). U of Minnesota Press.; Green, A., et al. (2019). Vocal individuality of Holstein-Friesian cattle is maintained across putatively positive and negative farming contexts. Scientific reports 9.1: 1-9.; Janik, V., and L. Sayigh. (2013) Communication in bottlenose dolphins: 50 years of signature whistle research. Journal of Comparative Physiology A 199.6: 479-489.; Slobodchikoff, C., B. Perla, and J. Verdolin. (2009) Prairie dogs: communication and community in an animal society. Harvard University Press.; Soltis, J., King, L. E., Douglas-Hamilton, I., Vollrath, F., & Savage, A. (2014). African elephant alarm calls distinguish between threats from humans and bees. PloS one, 9(2), e89403.; Smuts, B. (2001). Encounters With Animal Minds. Journal of Consciousness Studies 8/5: 293–309. ; Tuculescu, R., and J. Griswold. (1983) Prehatching interactions in domestic chickens. Animal Behaviour 31.1 (1983): 1-10.; Wohlleben, P. (2016). The hidden life of trees: What they feel, how they communicate—Discoveries from a secret world (Vol. 1). Greystone Books.
19 oktober
Learning to build nests
gepubliceerd in Decentering Design -- Practice in a More-than- human World (2025)
We humans are too heavy. Our stone buildings, fixed ideas, roads that run through landscapes like scars and all the things we make hold the rest of the living being down. In Down to Earth Bruno Latour writes that human should return to the earth, in order to deal with the ecological crises we are facing. But we need the opposite: to become lighter. Birds can show us the way.
We live in a time in which humans are forced to rethink their position in relation to the world of which we are part. I sometimes say that nature is speaking back, through droughts, flooding, heatwaves, forest fires, the Covid-pandemic. But the word ‘nature’ is deceiving. It separates humans from the rest of the living and non-living beings, and many people associate it with a Romantic image of the natural world: ancient forests, snowy mountain tops, the wilderness. That interpretation of nature is a cultural construction, and materially too, nature and culture are thoroughly intertwined. Plus, humans are made of matter, we grow like plants and other animals, and all of us leave this planet when our time is up.
The photographs show human nests I made at the Pompgemaal, Den Helder (NL), 2022, together with G.C. Heemskerk, Doris Meijer, Miemel Bots and Wiske Heemskerk.
Still, the image of nature speaking back does capture something about the paradigm shift that is taking place right now. Human are suddenly collectively trying to figure out how to reposition themselves in the greater whole, through science, the media, art, and in other ways. Some put their hope on technological inventions, others, like Latour, argue we need to join forces for a new climate movement, yet others ignore or deny the changes we are facing – for them, nature does not yet speak loud enough, but soon it will. Rethinking our attitude as humans in relation to others is one of the great tasks of our time, and it is not something we can do alone. This would repeat human exceptionalism, and does not do justice to the entanglements between different species.
We can also learn from the other animals, who have their own ways of dealing with the challenges that life presents for us. Len Howard found this out when she decided to live with birds. Initially she wanted to study their songs, as a violinist their musical language interested her. She was of the opinion that the way that birds were studied in her time, the 1940’s and 50’s, distorted what they were capable of. Cages and laboratories are no place for social beings who want to fly. Howard bought a cottage in Ditchling and opened the windows. She invited the birds in. Birds turned out to be different beings than she had thought, with complex inner lives and relationships, and her focus moved from studying their songs to describing their personalities and relations. She never tamed the birds, but they did begin to trust her, and through living together on the basis of freedom she witnessed their friendships, mourning rituals, cultural learning, love affairs and many other aspects of their lives, such as their friendship with her. To do justice to the birds she needed to withdraw from human society – they did not like visitors –, but this was not a loss. It taught her about the meaning of life. Birds live only briefly in comparison to humans, and create meaning in ways different from us but not less important.
The birds’ acts are more in line with what the Taoists call the ten thousand things: they do not need to make an effort to live in line with who or what they are in the way that late-capitalist humans do, who look at the screens of their phone instead of the landscape outside when they travel by train, who constantly bring new pictures of themselves into the world, and who touch machines more than trees or animals. When your mind is filled with email, your thoughts cannot breathe. The birds leave behind less – no plastic or stone buildings – and carve out a home for themselves in time which does more justice to the fleeting nature of life.
This is visible in their nest building. The great tits that were Howard’s main research partners build their nests in hollows in trees or similar spaces, using hair, moss, grass, leaves and whatever else they found that was suitable. Doves and pigeons, sparrows, blackbirds, robins, crows, and others all have their own techniques of building nests, but all use whichever materials are around, to create a space that is theirs temporarily. Some birds return to their nests, others begin anew each year. The nest is not just theirs, it is also always part of the world, and if it is not tended to anymore others might use it, or it is returned to the landscape. The nest is for raising children, for sleeping birds do not need a home. They sleep on branches, on the water, on the fields. Other animals make nests too. Hares dig out dens, like street dogs. Mice create nests, just as fish do, and insects, and reptiles. Nests offer some protection and comfort, but they are not meant to last forever.
‘We are all of us guests on this planet,’ Stefan Themerson wrote in an untitled poem. ‘And with guests — you know how it is / Some are nice and some are tiresome /And some behave as if they were hosts / and even as they die they believe / that they have owned the sun and the air and the history that took place / even before they were born.’ Themerson is right in describing the attitudes of humans, and learning to be a good guest is important. At the same time, we are also at home on this planet, temporarily. Birds and other nest-builders find a good middle ground between inhabiting the world, and being a guest on the planet. While flying is not part of our physical repertoire, we can aim to live lighter, through using what is given and not creating more, hold our thoughts and heart open, and, if we need to stay somewhere, build nests.
18 oktober
Verhalen bepalen
In The Guardian lees ik over een groot onderzoek naar hoe extreemrechts het discours bepaalt. Omdat andere partijen steeds op hun uitspraken en claims reageren, worden die genormaliseerd en de standaard. Dat zie je hier ook, ik schrijf daarover in Misschien is een ander woord voor hoop. De media versterkt dit mechanisme door wie ze aan het woord laten, en hun gerichtheid op relletjes en NIEUWS. Ik lees in dit artikel bijvoorbeeld dat de BBB onevenredig vaak aanschuift bij talkshows. Een antwoord is dat niet-extreemrechtse partijen sterker hun eigen stem laten horen en daarmee een ander discours in werking zetten. In Nederland zie ik dat niet gebeuren, iedereen rent achter Wilders en consorten aan ('migratie' is zo belangrijk). Hopelijk zijn de media en politiek in andere Europese landen slimmer en creatiever.
17 oktober
Het is een ander soort beweging, je aan het leven geven.
16 oktober
Verkenningen van het heel kleine
Hier.
15 oktober
In memoriam Wookie
Dag lieve Wookie. Het is een eer je gekend te hebben.
14 oktober
Het koraalrif
En ondertussen denk ik sinds ik het gisterochtend las de hele tijd aan het sterven van de koraalriffen, dat niet meer kan worden tegengegaan, en de gevolgen voor iedereen die ervan afhankelijk is (eigenlijk denk ik niet maar voel ik het, ik heb er buikpijn van). Onderzoekers noemen het het eerste echte klimaatkantelpunt. Dit is veroorzaakt door menselijk handelen, en levert alleen maar een klein berichtje op in de Nederlandse kranten.
14 oktober
Meer-dan-menselijke deliberatie, dag 2
Vanochtend begonnen we met een sessie over planten en deliberatie, waarin er eerst twee presentaties waren over de cognitie en sociale levens van planten, alsmede hoe we die kunnen ervaren (door een postdoc en promovendus van het Mint Lab) en daarna een praatje over deliberatie met planten. De tweede sessie ging over hoe we meersoortige deliberatie kunnen en moeten vertalen naar bestaande instituties en hoe we de samenleving rechtvaardiger kunnen maken, met lezingen over rechten voor rivieren, interspecies councils, en obstakels die in de weg staan van een rechtvaardige samenleving voor iedereen. In de chat werd ondertussen ook volop gedelibereerd en hoewel mensen vanuit zeer verschillende achtergronden spraken (zowel cultureel als disciplinair) was er veel kennis en begrip van de posities van de ander. Er komt nog wel een vervolg. Het programma, abstracts, en vragen kun je hier lezen als je geďnteresseerd bent.
13 oktober
Meer-dan-menselijke deliberatie, dag 1
We hadden vandaag een toffe eerste conferentiedag over meer-dan-menselijke deliberatie. We hebben veel besproken en in kaart gebracht, o.a. over hoe mensen beter kunnen delibereren over andere wezens, waarom dat moet en wat het oplevert, over hoe we al met andere dieren delibereren, hoe ze groepsbesluiten nemen en hoe we deliberatie met hen kunnen verbeteren. Morgen gaan we dieper in op deliberatie met planten en het vertalen van deliberatieve processen naar bestaande instituties zoals regeringen, de VN en bedrijven. Het goede aan de workshop is dat we ook echt samen konden nadenken (met best een grote groep, en dat online), dat het niet alleen een kwestie van losse presentaties was, dus wat dat betreft was de onderlinge deliberatie ook in orde. Er zal nog wel een meer gedetailleerd verslag uit de discussies ontstaan, die zal ik hier dan delen.
12 oktober
Holding on
11 oktober
Demonstreren voor een ander
De voorbereidingen voor het PAIS Protest (30 november, Malieveld) zijn in volle gang. Op de instagrampagina van Niet Hersteld kun je verhalen lezen van mensen die anderen oproepen te komen demonstreren omdat ze er zelf niet bij kunnen zijn - dat is ook een vorm van educatie over wat PAIS inhouden. Hier.
